Zoeken naar troost als 'omheinde ruimte'
@Goedele Miseur
Mijn meter is overleden in volle corona-tijd. Tante Anna. Zus van mijn vader, gehuwd met de broer van mijn moeder. Gouden handen. Weetlustige. Fotografe. Peperkoekenhart. Zonnestraal. Zo wordt ze omschreven op de rouwkaart.
Van overheidswege mogen 15 mensen officieel afscheid nemen. Er wordt gewikt en gewogen, geteld en herteld. Buren, neefjes en nichtjes staan hun plaats af. Er is veel begrip voor de maatregelen, maar het voelt niet eerlijk aan. Waar naartoe met onze emoties en herinneringen wanneer kerkdiensten en koffietafels geschrapt worden? Waar nog openlijk een traantje laten?
Veel verdriet wordt vandaag 'on hold' gezet. Rouw voelt rauw aan.
En toch blijft troost mogelijk. Ook in deze bizarre tijden. Hoe dan?
De origine van het woord wijst de weg. Troosten heeft niet zozeer te maken met kalmeren of sussen. Afgeleid van dezelfde stam als trouw (het Duitse treu, het Engelse true), staat troost voor het inrichten van een mentale ruimte waar je écht mag zijn. Waar je, omgeven door be'trouw'bare mensen, de nodige veiligheid voelt om je verdriet te ventileren.
Je kan het woord ook terugbrengen tot de stam trie (buigzame boom, vlechtwerk van twijgen dat dienst doet als omheining). Ook dan kom je bij hetzelfde uit: troost biedt een afgeschermde ruimte, een veilige cocon waarin je aan de slag kunt met wat je overspoelt.
Iets wat de kunstenaar Aeneas Wilder meesterlijk toont in zijn installaties, zoals te zien op het domein van het UPC Duffel in het kader van de kunsttriënale "Disturbed Silence".
Hoe werken aan ruimte om te rouwen, wanneer de gekende rituelen wegvallen?
1. Richt een eigen troostplek in
Creëer een apart plekje in de tuin waar je bloembollen in een hartvorm plant. Of zoek in samenwerking met de gemeente naar een publieke plaats waar mensen, getroffen door verlies, vergeet-me-nietjes kunnen zaaien of stenen met een naam neerleggen.
Het netwerk FERM ondersteunt dergelijke initiatieven met een basispakket voor de inrichting, plus een regenbestendig paneel met een inspirerend gedicht.
Heb je geen groene vingers, kijk dan op de kaart of er in jouw buurt niet reeds een troostplek is ingericht. Je kan er op jouw manier, alleen of met anderen, een dierbare overledene herinneren.
@Zorggroep Kamillus Bierbeek
2. Maak zelf een troostboek
Voor (klein)kinderen die de afscheidsviering niet konden meemaken, zijn heel wat zinvolle troostboekjes op de markt (o.a. Over de grote rivier, Vaarwel, De tranenfee). Laatstvermeld boek bevat een kaartje om op te sturen. Antwoord verzekerd door een team vrijwillige psychologen!
Een origineel koester-invulboek werd onlangs uitgebracht door Jongeren-pastoraal Vlaanderen. Je kan het hier gratis downloaden.
Jongvolwassenen kun je dan weer uitdagen om zelf een (online-)herinneringsboek te maken, met hoofdstukken als 'Zotte Foto's van Tante', 'Goed Bewaarde Keukengeheimen', een playlist met lievelingssongs, een moppenboek, enz. In het samen zoeken en lay-outen groeit verbinding en gebeurt verwerking. Het resultaat is veelal gegeerd binnen een brede kring van familie en vrienden!
Verdriet kan ook een plaats krijgen via de methodiek van de levenseinde-gesprekken, gelanceerd door de vzw Amfora. Aan de hand van verdiepende vragen noteert een opgeleide zorgverlener of vrijwilliger de rode draad of de essentiële lijnen uit het levensverhaal van iemand die in een palliatief stadium is gekomen. Dit interview (vaak samen met de dichtste naasten) resulteert in een soort 'spiritueel testament', mooi vormgegeven in een gekalligrafeerd boekje. Na het overlijden wordt dit een (gedachten)plaats om naar terug te keren en het unieke van de overledene opnieuw voor ogen te krijgen.
3. Recycleer kledij tot troostkussen of troost-sjakosj
Mensen in rouw hunkeren naar contact met de overledene. Covid-19 verscherpt dit nog. Wie door de corona-maatregelen de overledene niet mocht groeten of niet mocht aanraken, kan in het maken van een troostobject soelaas vinden. Een patiënte getuigde dat de beste therapie om de afwezigheid van haar dochter een plaats te geven een naaisessie was. Daar had ze uit een oude leren jas van de dochter een troost-sjakosj voor zichzelf gemaakt.
Voor wie niet graag naait, je kan ook zonder naaimachine aan de slag. Zo kan je van een hemd of een pull - waar de geur van de overledene nog in hangt - een kussen maken voor in bed of in de tuinstoel. Op die manier worden bed en tuinstoel een afgeschermde ruimte om te rouwen.
De corona-crisis ontneemt ons heel wat vertrouwde gebaren. Out of the box zien we nieuwe rituelen opkomen, die veel aandacht schenken aan zintuiglijke ervaringen.
Deze nieuwe rituelen werken, omdat ze blijven zorgen voor verbinding én veilige ruimte.
Tante Anna, mijn meter. Haar levenskunst heb ik de voorbije maand kunnen herdenken door roze krokussen te planten op de troostplek van het ziekenhuis waar ik werk. Door mijn neef [troostboek-ontwerper van dienst] foto's te bezorgen van grandioze verkleedpartijen tijdens vakanties in een ver verleden tijd. En door mezelf nét iets meer ijstaart en cornetjes te gunnen dan toen, dicht bij haar. Tante Anna. Fotografe. Levensgenieter. Peperkoekenhart.
Wil je meer vernemen over rouwrituelen en nieuwe invullingen van zinzorg in COVID-tijd? Neem dan een kijkje bij de lezing "Zorg voor spirit, spirit voor zorg" (ook online via streaming mogelijk).
Wil je op de hoogte gehouden worden van nieuwe blogs, laat dan je gegevens na op de blogpagina van www.gensterzorg.be.